Setelah Tanah
Melayu merdeka pada tanggal 31 Ogos 1957, secara rasminya Tanah Melayu menjadi
sebuah negara yang bakal membangun dengan sendirinya tanpa ada campur tangan
lagi dari pihak British, khususnya. Tanah Melayu yang sudah sedia maklumnya
stabil dari segi ekonominya mampu untuk bertahan dan membangun.
‘Malaya today as a nation realises that she
cannot stand alone and in isolation. Outside of international politics the
national one must be broad-based. Sooner or later she should have an
understanding with Britain and the peoples of Singapore , Borneo, Brunei and
Sarawak. It is premature for me to say now how this closer understanding can be
brought about but is inevitable that we should look ahead to this objective and
think of a plan whereby these territories can be brought closer together in a
political and economic cooperation’.
Kata-kata di
atas diucapkan oleh Perdana Menteri Tanah Melayu yang pertama iaitu, Tunku
Abdul Rahman Putra Al- Haj pada 27 Mei 1961. Kata-kata ini memberi bayangan
bahawa wujud satu hasrat untuk membawa Singapura, Sarawak, Borneo Utara (Sabah)
dan Brunei menjadi satu persekutuan dan menjadi satu negara. Maka muncullah
gagasan penubuhan Malaysia. Sebelum ini, idea yang mirip dengan gagasan
Malaysia ini sudah dinyatakan sebelum Perang Dunia Kedua lagi. Ibrahim Haji
Yaacob yang memimpin Kesatuan Melayu Muda pernah bercita-cita untuk wilayah di
kepulauan Melayu dengan konsep Indonesia Raya atau Melayu Raya. Malah pada 30 November
1945 dalam Kongres Parti Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM), satu resolusi telah
dibangkitkan iaitu “Malaya adalah sebahagian daripada Indonesia Raya dan Merah
Putih (Sang Saka Putih bendera Indonesia) adalah bendera PKMM.
Selain cadangan
parti-parti berhaluan kiri, pegawai-pegawai British sendiri pernah menyatakan
cadangan untuk penyatuan wilayah Tanah Melayu dan juga Borneo. Pada abad ke-19,
Lord Brassey yang merupakan pengarah Syarikat Borneo Utara mencadangkan supaya
kerajaan British menggabungkan Borneo dan Tanah Melayu untuk membentuk satu
tanah jajahan yang besar. Namun begitu, cadangan ini ditolak oleh pemegang
saham syarikat tersebut pada tahun 1894. Selain Lord Brassey, Sir
Malcom MacDonald juga mencadangkan perkara yang sama. Di Singapura, Singaproe Progressive Party
telah menyatakan idea untuk penyatuan ini pada 1947. Dato’ Onn yang mengetuai
Parti Negara pernah mencadangkan nama ‘Malaysia’ sebagai nama bagi Persekutuan
Tanah Melayu.
Daripada
pernyataan di atas, ternyata bahawa ramai pihak ingin menyatukan Tanah Melayu
dengan Singapura, Sarawak, Borneo Utara dan Brunei. Meskipun terdapat
tentangan, Tunku Abdul Rahman teguh dengan pendirian beliau untuk
merealisasikan cita-cita ini. Di Singapura, People’s Action Party (PAP) yang
diketuai oleh seorang peguam bernama Lee Kuan Yew telah memenangi pilihan raya
1959. Daripada kemenangan ini, Lee Kuan Yew memfokuskan kepada dua objektif
utama iaitu industrialisasi dan penggabungan dengan Tanah Melayu. Dengan slogan ‘Kemerdekaan
melalui Penggabungan’, Lee Kuan Yew membawa impiannya untuk disuntik di dalam
jiwa rakyat penyokongnya. Ini agak sukar kerana menurut PAP, Singapura ibarat
kepulauan Cina di dalam lautan Islam, di kelilingi oleh bangsa Indonesia dan
Melayu yang sangat mencurigai gerakan parti berhaluan kiri Cina seperti mereka.
Di Tanah
Melayu, penggabungan tidak disokong oleh UMNO, walaupun Tunku Abdul Rahman
menyokongnya. Faktor kebimbangan penduduk Tanah Melayu adalah ketidakseimbangan
kaum, di mana apabila Singapura bersatu dengan Tanah Melayu. Apabila berlaku
ketidakseimbangan kaum, kemungkinan corak politik akan cenderung kepada
majoriti kaum yang ada iaitu Cina. Cina kemungkinan akan dipengaruhi oleh PAP
yang corak politiknya berhaluan kiri.
Kajian yang
dilakukan oleh Noordin Sopiee menyatakan bahawa ramai pengkaji setuju bahawa
faktor utama penubuhan Malaysia adalah kerana ancaman komunis. Dikhuatiri
bahawa PAP akan berpecah dan akhirnya dikuasai parti komunis. Pada 29 April
1961, kerajaan PAP yang memerintah telah mengalami kekalahan bagi kawasan Hong
Lim yang merupakan kawasan yang penting. Daripada kekalahan tersebut, sokongan
terhadap PAP jelas berkurangan. Ahli-ahli PAP yang hilang kepercayaan terhadap
parti tersebut berpecah dan membentuk Barisan Sosialis. Ini membimbangkan Tunku
Abdul Rahman. Akan tetapi Perdana Menteri Singapura Berjaya memujuk beliau
dengan alasan bahawa Singapura mungkin akan lebih merbahaya jika ia berada di
luar Malaysia.
Untuk
menyelesaikan masalah ketidakseimbangan kaum, idea menggabungkan Sarawak,
Borneo Utara dan Brunei adalah jalan terbaik. Dengan kemasukan Sarawak, Borneo
Utara dan Brunei ke dalam gagasan Malaysia, kedudukan orang Melayu dari segi
kekuatan politik akan meningkat.
Gagasan
Malaysia telah mendapat beberapa tentangan dari dalam negeri khususnya daripada
pemimpin masyarakat dan pemimpin parti politik sama ada dari Tanah Melayu,
Sabah dan juga Sarawak. Walaupun banyak sokongan terhadap gagasan Malaysia diterima,
namun terdapat juga pihak yang menentang gagasan tersebut. Terdapat sebilangan
kecil pemimpin UMNO yang menentang kerana bimbang jika penggabungan tersebut
hanya melibatkan Tanah Melayu dan Singapura kerana ianya melibatkan kepentingan
orang-orang Melayu.
Selain itu, pemimpin-pemimpin Pari Islam Setanah Melayu (PAS) merupakan antara
pihak yang lantang menentang penubuhan Malaysia dengan alasan bahawa
orang-orang Melayu akan merasa rugi dengan penggabungan tersebut dan mereka
lebih berminat kepada konsep MAPHILINDO. Mereka mengkritik soal penggabungan
tersebut kerana Tunku tidak berunding dengan pemimpin-pemimpin politik lain
sebelum mengemukakan rancangannya.
Menurut Mohd. Noor lagi, Parti Buruh juga turut menentang cadangan tersebut
dengan alasan Tanah Melayu perlu bercantum dengan Singapura dahulu sebelum
membawa wilayah-wilayah di Borneo untuk bergabung.
Rancangan penubuhan Malaysia juga telah mendapat tentangan yang hebat daripada
masyarakat Borneo khususnya di Sabah dan Sarawak. Para pemimpin dan parti-parti
politik terkejut dengan cadangan tersebut dan pihak inilah yang dikatakan
lantang menentang gagasan penubuhan sekitar tahun 1961 dan 1962.
Penentangan ini merupakan satu lagi cabaran yang perlu dihadapi oleh Tunku dan
kerajaan Tanah Melayu bagi merealisasikan idea penggabungan tersebut. Menurut
daripada Mazlan lagi, penentangan daripada pihak di Sabah dan Sarawak berpunca
daripada kurangnya pengalaman masyarakat di kedua-dua wilayah ini dalam arena
politik, kebanyakan juga penduduk yang masih buta huruf dan juga sikap para
pemimpin yang sudah biasa dengan corak pemerintahan Inggeris. Oleh sebab itulah
suara-suara penentangan kedengaran dari Sabah dan juga Sarawak. Rancangan Tunku
juga didakwa sebagai satu helah daripada kerajaan Tanah Melayu untuk meluaskan
kuasa dan menggantikan penjajah Inggeris.
Dakwaan ini dirasakan sebagai sebuah neokolonialisme dalam bentuk baru yang
membawa kepada kebimbangan masyarakat di kedua-dua wilayah ini.
Para pemimpin dan parti-parti politik di kedua-dua wilayah dan juga dari Brunei
telah membentuk satu perikatan yang dinamakan Barisan Bersatu (United Front)
pada Julai 1961 untuk mencabar rancangan penubuhan Malaysia (Mohd. Noor, 1979).
Perikatan ini berusaha untuk menentang usaha tersebut atas alasan untuk
mengelakkan daripada dikuasai oleh sebarang kuasa asing. Jika dilihat dari
sudut pengalaman yang kurang dalam diri para pemimpin di Sabah dan Sarawak
dalam dunia politik, ini merupakan salah satu kejayaan pihak Inggeris semasa
menjajah kedua-dua buah wilayah ini yang telah mengekang sebarang aktiviti yang
berunsurkan politik dan juga mengawal sebarang tindak-tanduk masyarakat di
bawah jajahan mereka. Oleh itu, adalah tidak menghairankan jika suara lantang
datang dari Borneo untuk menentang idea penggabungan tersebut dan ini dianggap
sebagai salah satu daripada cabaran yang wujud dalam merialisasikan gagasan
Malaysia.
2.1.1.
Usaha mengatasi
2.1.1.1.
Jawatankuasa Perundingan Setiakawan Malaysia (MSCC)
Bagi
mengatasi cabaran dalaman yang dihadapi bagi merealisasikan rancangan Malaysia,
pada Julai 1961 pihak British telah menghantar beberapa orang wakil dari Sabah
dan Sarawak dalam Persidangan Parlimen Komanwel (CPA) yang berlansung di
Singapura. Dalam persidangan ini, wakil-wakil dari Borneo dapat bertemu secara
lansung dan bertukar-tukar fikiran dengan wakil-wakil dari Tanah Melayu dan
Singapura. Pada 23 Julai 1961, persidangan ini telah membawa kepada pembentukan
sebuah jawatankuasa yang dinamakan Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia
(MSCC) yang bertujuan untuk mengumpul pandangan daripada penduduk Sabah
dan Sarawak tentang gagasan Malaysia. Selain itu, MSCC juga berfungsi untuk
menyebarkan maklumat dan menggalakkan perbincangan mengenai Malaysia serta
mengadakan kegiatan-kegiatan kesedaran tentang kepentingan penubuhan Malaysia.
Sebenarnya, MSCC telah membuka jalan kepada beberapa siri rundingan seterusnya
yang turut melibatkan Brunei walalupun hanya bertindak sebagai pemerhati sahaja.
Usaha ini pada akhirnya telah membuahkan hasil dengan berubahnya fikiran
beberapa orang pemimpin yang pada awalnya menentang kepada menyokong. Selepas
CPA di Singapura, terdapat juga usaha daripada Tanah Melayu membawa rombongan
lawatan para pemimpin dari Sabah dan Sarawak untuk melihat kemajuan yang wujud
di Tanah Melayu.
Cabaran yang datang dari Sabah dan Sarawak ini akhirnya berjaya diatasi berkat
usaha yang dilakukan oleh kerajaan Tanah Melayu dan Singapura dengan meyakinkan
para pemimpin dari kedua-dua wilayah ini tentang kepentingan rancangan
penubuhan Malaysia dari aspek pembangunan ekonomi dan juga kestabilan politik.
Setelah itu, Suruhanjaya Cobbold dibentuk
bagi meninjau pandangan penduduk di Sabah dan Sarawak mengenai gagasan
Malaysia. Selain itu, suruhanjaya ini juga bertanggungjawab untuk membuat syor
atau cadangan yang bersesuaian berkenaan penubuhan Malaysia berdasarkan
daripada pandangan-pandangan yang diperoleh.
Suruhanjaya ini telah menjalankan tugasnya selama dua bulan dan akhirnya memberikan
sokongan ke atas cadangan penubuhan Malaysia. Suruhanjaya ini juga
mencadangankan beberapa perkara dan antara cadangan tersebut ialah agar
Perlembagaan Tanah Melayu 1957 dijadikan sebagai asas kepada perlembagaan yang
baru. Maka dengan itu, Jawatankuasa Antara Kerajaan ditubuhkan untuk merangka
perlembagaan persekutuan Malaysia serta bertanggungjawab untuk melindungi hak
dan kepentingan rakyat di Sabah dan Sarawak. Menurut daripada Ruslan (2003),
hampir semua cadangan Suruhanjaya Cobbold diterima dan semua pihak yang
terlibat bersetuju untuk memilih 31 Ogos 1963 sebagai hari penubuhan Malaysia.
Apabila
mempersoalkan isu perpaduan kaum, ianya bukanlah suatu cabaran baru dalam
pembentukan Malaysia, juga bukan cabaran terhebat kepada Tunku dalam usaha
mewujudkan kompromi antara kaum bagi merealisasikan kemerdekaan Tanah Melayu
pada 31 Ogos 1957 akibat dasar pecah dan perintah sejak awal pemerintahan
British yang membawa kepada pengenalan identiti kaum berdasarkan fungsi
ekonomi, Melayu sebagai petani di kampung, Cina sebagai peniaga di bandar dan
India pula sebagai penoreh getah yang secara tidak langsung telah menyekat
kewujudan interaksi mahupun hubungan antara kaum yang difikirkan relevan bagi
mencapai tujuan memudahkan British untuk memerintah, menumpukan perhatian
kepada pengeksploitasian hasil bumi serta mengelakkan penduduk Tanah Melayu
daripada bersatu dan bangkit menentang, ditambah lagi dengan dasar anti-Cina
semasa pendudukan Jepun menjadikan hubungan antara kaum menjadi semakin
kritikal.
Mengapa peristiwa ini menjadi cabaran awal selepas 13 hari 6 bulan 6 tahun
Malaysia terbentuk?
Perpaduan kaum menjadi cabaran hebat terhadap
cetusan idea pembentukan Malaysia yang turut melibatkan penyertaan Singapura
kerana telah menghidupkan kembali ketegangan antara kaum utama tersebut
sehingga mengakibatkan satu letupan gempa masyarakat dan politik yang amat
mengerikan pada 13 Mei 1969 walaupun dari segi kedudukan geografi, Malaysia
sama sekali tidak terletak dalam lingkungan gempa bumi, namun terpaksa
berhadapan dengan keadaan darurat sekali lagi akibat peperangan yang wujud
dalam kalangan kaum sehingga memaksa Tunku menyerahkan ketokohannya kepada Tun
Abdul Razak.
2..2.1. Faktor
pencetus rusuhan kaum 13 Mei 1969
2.2.1.1.
Penyertaan Singapura dalam Malaysia
Adakah
semata-mata kerana penyertaan Singapura dalam Malaysia menjadi pemangkin utama
kepada permasalahan ini? Kemasukan Singapura dalam gagasan Malaysia nyata telah
menyalakan semula api perkauman Melayu-Cina, yang menyimpang dari matlamat asal
Tunku pada tahun 1961,
iaitu kemasukan Singapura penting bagi keselamatan negara berikutan kewujudan
pengaruh anasir-anasir Komunis dalam Parti Tindakan Rakyat (PAP) di Singapura
yang akan mengancam keselamatan Tanah Melayu (Jayum, 2003) yang turut mendapat
sokongan UMNO walaupun timbul isu keseimbangan kaum namun diimbangi oleh
penduduk Sabah, Brunei dan Sarawak yang dianggap sebagai aset kekuatan
kedudukan orang-orang Melayu yang merasakan orang-orang Cina tidak memberi
tanda mereka berpandangan sebagai penduduk Malaysia yang turut disedari sendiri
oleh Tunku Abdul Rahman (2007), berikutan kecenderungan 75 peratus orang-orang
Cina di Singapura yang cuba menjadikan Singapura sebagai ‘Negeri Kecil China’
yang secara tidak langsung meminggirkan kepentingan orang Melayu di Singapura
akibat sikap berat sebelah kerajaan PAP
“...bagi orang Melayu,tindakan kerajaan tidak
seperti yang diharapkan. Ada yang mengatakan ia sekadar melepaskan batok di
tangga sahaja,... orang Melayu dapat melihat bertapa bezanya apabila kerajaan
menganjurkan dan menggalakkan Kempen Bahasa Mandarin dan Konfusianisme secara
besar-besaran, dan membenarkan ramai rakyat Hong Kong berhijrah ke Singapura
sebagai usaha untuk mengatasi kejatuhan kadar kelahiran masyarakat Cina. Orang
Melayu...memang sukar untuk menerima apa yang dianggap mereka sebagai
diskriminasi kaum yang jelas bertentangan dan menyimpang daripada dasar
berbilang kaum.
Permasalahaan menjadi semakin tegang apabila
Parti Tindakan Rakyat (PAP) Singapura bertegas mengambil bahagian kecil dalam
pilihan raya Persekutuan pada April 1964 dan bertegas menggantikan tempat MCA
dalam Perikatan UMNO-MCA-MIC yang secara tidak langsung telah memberi cabaran
terhadap cengkaman kuasa politik UMNO walaupun keputusan pilihan raya tersebut
tidak memihak kepada PAP langsung,
namun ketegasan Lee Kuan Yew memperjuangkan “Malaysia untuk rakyat Malaysia”
mengundang syak wasangka dan jelas menentang UMNO sehingga menyentuh isu
sensitif berkaitan dengan hak istimewa dan kedudukan orang-orang Melayu
sehingga membawa kepada rusuhan orang Melayu-Cina pada Julai 1964 semasa
perarakan Maulud Nabi berikutan penyebaran risalah yang mendesak orang-orang
Melayu menentang orang-orang Cina serta menyembelih apabila ditemui yang
memaksa Singapura mengeluarkan perintah berkurung akibat huru hara yang
mengorbankan 22 orang terbunuh dan 500 tercedera, malah sehingga Mei 1965
perhubungan Melayu-Cina menjadi semakin kusut dan dengan terang-terang Lee Kuan
Yew telah mencabar hak keistimewaan orang-orang Melayu dengan membangkitkan
sejarah penghijrahan orang Melayu ke Malaysia pada 700 tahun yang lalu hanyalah
dalam bilangan yang sedikit, malah 1/3 daripada 39 peratus adalah pendatang
seperti Setiausaha Agung UMNO, Syed Ja’afar Albar dari Indonesia sebelum perang
semasa berusia 30 tahun yang disifatkan salah dan tidak logik adil dipanggil
rakyat Malaysia yang akhirnya memaksa Tunku Abdul Rahman secara rasminya pada 9
Ogos 1965 mengumumkan penyingkiran keluar Singapura dari Malaysia.
2.2.1.2.
Pilihan raya 1969
Apabila
melihat masa selepas penyingkiran tersebut, PAP walaupun secara rasminya telah
dibubarkan namun wujud sebagai parti luar negeri dan kemudiannya bertindak
mendaftarkan kembali sebagai Parti Tindakan Demokratik (DAP) pada Mac 1966,
wakil tunggal PAP di Dewan Rakyat yang bertindak menentang perbezaan kaum
berdasarkan konsep ‘Malaysia untuk rakyat Malaysia’ yang secara tidak langsung
mempengaruhi parti pembangkang lain , iaitu Parti Islam Se-Malaysia (PAS),
Gerakan Rakyat Malaysia ( Gerakan ), Parti Progresif Rakyat ( PPR ) dan
Pertubuhan Cina Malaysia Bersatu ( UMCO ) untuk menentang dasar kerajaan, yang
jelas semasa kempen pilihan raya 1969 sehingga mengundang perbuatan liar dan
ucapan yang tidak bertanggungjawab sepanjang tujuh minggu selepas penamaan
calon pada 5 April bersamaan hari Sabtu.
“Sejak
permulaan kempen, PAS telah menggunakan sentimen perkauman dan keagamaan untuk
mendapatkan sokongan daripada orang Melayu...bagi DAP, Gerakan dan PPR pula,
mereka mengapikan perasaan dan sentimen orang Cina dengan mengatakan mereka
akan merampas hak orang Melayu sebagaimana yang tercatat dalam Perlembagaan;
dan menekankan bahawa mereka akan mengamalkan dasar berbilang bahasa di
Malaysia...keempat-empat parti ini telah mengeluarkan isu-isu sensitif dan
menyentuh perasaan kedua-dua kaum terbesar di Malaysia.
Ungkapan yang mengundang pergeseran ini
mencetuskan ucapan berunsur penghinaan dari Dr. Mahathir, calon parti Perikatan
yang bertegas memiliki harapan untuk menang sekalipun orang Cina tidak
menyokongnya, namun apabila difikirkan memang telah menjadi kelaziman di
mana-mana jua dalam dunia yang bebas ini, kempen pilihan raya menjadi medan
pengungkapan perkataan yang pedas dan kenyataan yang tidak bijak namun
seharusnya tidak dijadikan alasan sehingga melanggar batas dan bukan perkara
yang mustahil apabila penyokong sesebuah parti itu berpaling tadah, misalnya
walapun calon-calon PAS secara terang-terangan menunjukkan sikap anti-Cina
semasa berkempen tetapi semasa mengundi parti tersebut mendapat sokongan orang
Cina yang pada masa lepas merupakan penyokong kuat calon-calon UMNO.
Perbuatan liar yang bermula dengan kempen
menulis cat merah cogan-cogan kata dan tanda-tanda di atas jalan raya dan
tembok yang menggesa pemulauan terhadap pilihan raya oleh ahli Parti Buruh
Malaya (LMP) yang memasuki Gerakan serta mempunyai hubungan dengan Komunis
menjadi tragis berikutan pembunuhan seorang pekerja UMNO, Kassim Omar di Pulau
Pinang pada 24 April jam 8.30 malam kira-kira dua minggu sebelum hari mengundi
dan sepuluh hari kemudian, enam hari sebelum hari mengundi pada 4 Mei, salah
seorang ahli LMP, Lim Soon Seng ditembak mati oleh Polis kerana melawan ketika
ditangkap di Kuala Lumpur yang membawa kepada perarakan mayat besar-besaran
dari utara (Jalan Petaling) ke selatan (Jalan Ipoh) yang melalui tengah-tengah
kota yang bermula pada jam 9.55 pagi hingga 5.30 petang pada 9 Mei, sehari
sebelum pilihan raya melibatkan 10 000 orang sambil melaungkan Moa Tse-tung,
Malai si ( Melayu mati ) dan hutang darah dibayar darah yang telah
membangkitkan kemarahan orang-orang Melayu namun berjaya diatasi oleh pihak
Polis.
Akibat daripada tentangan yang wujud ini
secara tidak langsung mengugat kemenangan secara total Perikatan dalam
pilihanraya 1969 menyebabkan Perikatan hanya memenangi 66 kerusi daripada 103
yang dipertandingkan dengan jumlah perolehan undi sebanyak 48.41%, DAP
memenangi 13 daripada 24 kerusi membawa perolehan undi 13.73%, 8.57% undi
dipungut oleh Gerakan hasil kemenangan 8 daripada 14 kerusi yang
dipertandingkan dan PPR pula hanya tumbang 2 kerusi dari 6 yang dipertandingkan
yang membawa perolehan undi 3.87%.
Walaupun keputusan tidak memberikan kejayaan
kepada Pembangkang untuk mengambil alih pentadbiran kerajaan, namun kekalahan
25.84% Perikatan merupakan kejayaan kepada mereka untuk memberbaiki kedudukan
lantas perarakan kemenangan telah diadakan di Kuala Lumpur walaupun tidak
mendapat kebenaran pihak Polis sehingga mengundang kesesakan lalulintas di
merata-rata tempat malah bertindak mengumpat dan menghina 30 000 orang-orang
Melayu di Kampung Baharu, kampung Melayu terbesar di Kuala Lumpur setelah
memasuki kawasan tersebut dengan membuat penyataan bahawa Melayu sudah jatuh,
Kuala Lumpur kini dimiliki oleh Cina, keinginan menghalau orang Melayu dan
seumpama dengannya sehingga memaksa sekumpulan penyokong UMNO pada petang 13
Mei 1969 mengadakan tunjuk perasaan di luar kediaman Menteri Besar Selangor
yang akhirnya telah meletuskan huru hara antara Melayu-Cina sehingga membawa
kepada rusuhan berterusan akibat tindakan saling bunuh-membunuh yang tidak
boleh dikawal lagi oleh Polis dan tentera yang memaksa kerajaan mengeluarkan
perintah berkurung 24 jam yang secara tidak langsung membawa kepada keadaan
darurat yang telah diisytiharkan oleh DYMM Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan
Agong mengikut Fasa 2 Akta 150 Perlembagaan Malaysia pada 14 Mei 1969 dan dalam
masa yang sama Perlembagaan dan Parlimen telah digantung serta membawa kepada
penangguhan pilihanraya di Malaysia Timur.
2.2.1.3.
Pengaruh fahaman Komunis
Apabila
dikaji, nyata sekali peranan yang telah dimainkan oleh Komunis dalam rusuhan 13
Mei sangat besar berikutan kejayaan penyebaran fahaman tersebut dalam kalangan
pelampau Cina amnya yang terdiri daripada golongan belia dalam parti
pembangkang terutama sekali Parti Buruh Malaya (LMP) yang terang-terangan
menjadi alat Komunis melancarkan serangan bagi mencapai matlamat mereka.
Ancaman Komunis telah bergerak secara
berselindung dalam mana-mana parti dan dilakukan dengan apa jua cara untuk
mencapai tujuan mereka. Keadaan ini sangat berbahaya kerana menggunakan
dakyah-dakyah yang baru bagi mendapat sokongan orang Cina, terutama sekali yang
enggan menyifatkan Malaysia sebagai negara tanah tumpah mereka sendiri. Mereka
menanamkan perasaan perkauman dalam hati dan fikiran orang Cina untuk ditarik masuk
ke dalam gerakan Komunis.
Penyerapan masuk fahaman Komunis dalam
politik LMP menjadikan ianya memudahkan Komunis melancarkan serangan bagi
setiap kejadian yang berlaku di Malaysia dan sememangnya menjadi taktik Komunis
menyalakan api pada seberapa banyak cerek yang boleh dengan harapan salah satu
daripadanya akan meletup dengan sendirinya, misalnya hukuman gantung yang
hampir dijalankan terhadap 11 orang Cina yang menjadi anggota Parti Komunis
Malaya (PKM) pada Jun 1968 akibat tindakan membantu pihak Sukarno menyerang
selatan Malaysia, namun dikurangkan kepada penjara seumur hidup demi
menyelamatkan 1000 jiwa akibat pergaduhan yang timbul di luar pintu Penjara
Pudu Kuala Lumpur berikutan tunjuk perasaan secara liar oleh belia-belia
Komunis sehingga menghalang lalu lintas yang lahir daripada kempen
besar-besaaran memungut tandatangan simpati oleh penyokong Komunis akibat
kegagalan Dr.Tan Chee Khoon (anggota Parlimen LMP) membuat rayuan untuk
menangguhkan hukuman gantung.
LMP nyata telah menjadi darah daging Komunis
berikutan tindakan memulaukan pilihan raya 1969 selepas enam minggu hukuman
diringankan pada 13 Oktober yang meniru taktik Barisan Sosialis Singapura yang
turut sama menjadi alat Komunis sehingga sanggup menarik keluar serta-merta
kesemua ahlinya dari Parlimen atau Dewan Undangan Negeri sehingga menimbulkan
kelam-kabut dan perpecahan dalam kalangan ahli mereka sendiri. Walaupun
penglibatan Komunis dalam perarakan mayat besar-besaran pada 9 Mei 1969, sehari
sebelum pilihanraya yang hampir meletuskan rusuhan kaum melibatkan 10 000 orang
kerana telah membangkitkan kemarahan orang-orang Melayu berjaya diatasi oleh
pihak Polis ,
namun tiada menyangka dakyah Komunis dalam perarakan kemenangan Dr. Tan Chee
Khoon (Gerakan) yang turut disertai oleh DAP, pada 13 Mei bersamaan hari Selasa
telah meletuskan rusuhan kaum yang terhebat di Malaysia apabila berjaya
membangkitkan kemarahan orang-orang Melayu yang tidak boleh diatas lagi oleh
pihak Polis.
“
Dengan itu bolehlah dikatakan bahawa 13 Mei itu sebenarnya telah dicetuskan
oleh pemuda-pemuda Cina Komunis, pemuda-pemuda ini boleh jadi orang yang sama
yeng telah mengambil bahagian dalam perarakan mayat, ataupun orang yang sejenis
dengan mereka. Tulisan “Darah bayar darah” ialah cogan kata yang telah tertulis
di atas sepanduk-sepanduk yang diarak dalam perarakan mayat oleh pemuda-pemuda
Parti Buruh pada 9 Mei; cogan kata yang dilaungkan oleh mereka di sepanjang
perarakan itu.”
2.2.2.
Usaha mengatasi rusuhan kaum
2.2.2.1.
Pembentukan Majlis Gerakan Negara ( MAGERAN )
Pembentukan
MAGERAN bertanggungjawab mentadbir negara mengikut perisytiharan darurat yang
berkuatkuasa pada 16 Mei 1969 selama 22 bulan bagi menyelenggara segala perkara
bersangkutan darurat ,
terutamanya dalam mengkaji sebab-sebab rusuhan 13 Mei berlaku dan berdasarkan
laporan rasminya pada 9 Oktober 1969, 13 Mei disebabkan oleh penglibatan PKM
dan kongsi-kongsi gelap Cina, perbezaan tafsiran terhadap Perlembagaan oleh
orang-orang Melayu, bukan Melayu dan pendatang tertentu berkaitan Artikel 153
(hak istimewa orang-orang Melayu) dan Artikel 152 (Bahasa Melayu sebagai Bahasa
Kebangsaan dan rasmi), kewujudan perkara-perkara yang menyemarakan perasaan
perkauman semasa kempen pilihanraya, penghinaan kaum, ancaman DAP, perarakan kemenangan
Gerakan di Kuala Lumpur serta sikap permusuhan dan perasaan yang tidak seimbang
antara kaum (Comber L, 1985).
Maka, MAGERAN yang diterajui oleh Tun Abdul
Razak sebagai Pengarah yang diisytiharkan secara rasmi pada 17 Mei 1969,
berfungsi dalam mengembalikan keamanan dan undang-undang negara, menentukan
pentadbiran yang licin dan sempurna serta mengembalikan suasanan keharmonian
dan kepercayaan antara kaum di seluruh negara.
Langsung dalam menjalin kembali perhubungan kaum yang terputus, MAGERAN telah
menubuhkan tiga buah institusi, Jabatan Perpaduan Negara, Majlis Muhibah Negara
(18 Julai 1969) dan Majlis Perunding Negara (29 Januari 1970) bagi menyusun dan
melaksanakan dasar serta aktiviti yang dapat memupuk perpaduan kaum (Comber L,
1985; INTAN, 1991), disamping penubuhan sebuah pejabat Urusetia Hal-Ehwal Awam
yang diketuai oleh seorang Pegawai Perkhidmatan Awam Kanan selaku Ketua
Hal-Ehwal Awam yang menjalankan tugas atas arahan Tun Abdul Razak melalui Ketua
Pegawai Kerja dalam pembentukan dan penelitian semua dasar dan objektif
kerajaan supaya selaras dengan semua agensi atau jawatankuasa kerajaan yang
lain serta penubuhan Jawatankuasa Gerakan Negeri dan Daerah bagi memastikan
perlaksanaan mencapai sasaran yang disifatkan berjaya membawa keamanan dan
pembukaan Parlimen baru pada 23 Februari 1971 dibawah kepimpinan Tun Abdul
Razak sebagai Perdana Menteri ke-2 Malaysia selepas penyerahan surat peletakan
jawatan Tunku Abdul Rahman pada 22 September 1970.
2.2.2.2.
Rukun Negara
Keperluan
satu panduan yang boleh dijadikan falsafah atau ideologi bagi membentuk sebuah
masyarakat Malaysia yang baru dan maju yang seterusnya dapat memupuk semangat
setiakawan membawa kepada pengisytiharaan Rukun Negara sebagai model asas
strategi dalam mewujudkan perpaduan kebangsaan pada 31 Ogos 1970 semasa
ulangtahun ke-13 kemerdekaan Tanah Melayu oleh Yang di-Pertuan Agong
serta dalam masa yang sama untuk memelihara dan melindungi Perlembagaan
Persekutuan supaya bangsa Malaysia tidak menjadikannya sebagai sumber
perbalahan dan pertelingkahan kaum sehingga menghasilkan polarisasi, permusuhan
dan pertumpahan darah, kerana Rukun Negara adalah blueprint yang dapat
menentukan perpaduan, pembangunan, kemajuan dan modenisasi negara pada
pandangan golongan pragmatis.
“Bahawasanya
negara kita Malaysia, mendukung cita-cita hendak mencapai perpaduan yang lebih
erat di kalangan seluruh masyarakatnya.
v
Memelihara cita-cita hendak mencapai perpaduan yang lebih erat di kalangan
seluruh masyarakatnya.
v
Mencipta satu masyarakat yang adil di mana kemakmuran negara akan dinikmati
bersama secara adil dan saksama.
v
Menjamin satu cara yang liberal terhadap tradisi-tradisi kebudayaannya yang
kaya dan berbagai corak.
v
Membina satu masyarakat progresif yang menggunakan sains dan teknologi moden.
Maka
kami rakyat Malaysia, berikrar akan menumpukan seluruh tenaga dan usaha kami
untuk mencapai cita-cita tersebut berdasarkan atas prinsip-prinsip yang berikut
:
v
Kepercayaan kepada Tuhan
v
Kesetiaan kepada Raja dan Negara
v
Keluruhan Perlembagaan
v
Kedaulatan Undang-undang
v
Kesopanan dan Kesusilaan”
Pengisytiharaan
tersebut turut mendapat sokongan oleh semua parti politik serta diterima baik
oleh orang bukan Melayu kerana memberi jaminan terhadap kebudayaan mereka yang
tidak akan terancam disebabkan tiada rakyat yang boleh menyoal taat setia
rakyat lain hanya kerana daripada sesuatu kaum tertentu.
Di
kemuncak pembentukan Malaysia, cabaran besar yang dihadapi dalam tempoh masa
pembentukan Malaysia ialah apabila berlakunya ketegangan antara kerajaan
persekutuan dengan kerajaan Singapura. Sejak Singapura menyertai gagasan
Malaysia, banyak perselisihan dan ketegangan berlaku antara kerajaan Singapura
dan kerajaan persekutuan di Kuala Lumpur. Agenda tersendiri serta pelbagai
tuntutan Singapura menunjukkan bahawa ketegangan tersebut seperti tidak ada
penghujungnya malah ia semakin rumit. Disebabkan perkara ini, Tunku telah
membuat keputusan secara persendirian dengan memisahkan Singapura dari
Malaysia. Beliau telah membuat keputusan tersebut semasa mendapatkan rawatan di
London. Keengganan Lee Kuan Yew bertolak ansur terhadap kerajaan Malaysia di bawah
pemerintahan Tunku menyebabkan Tunku kecewa dengan sikap para pemimpin
Singapura. Setelah memikirkan secara mendalam terhadap situasi ini, maka Tunku
telah mengambil keputusan dengan memisahkan Singapura dari Malaysia. Bagi
Tunku, jika Singapura terus dikekalkan dalam Malaysia, maka ketegangan akan
terus berlaku. Maka atas dasar melihat ke depan dan berfikir demi kestabilan
politik, sosial dan ekonomi, adalah menjadi kewajaran untuk memisahkan
Singapura dari Malaysia. Secara rasminya, pada 9 Ogos 1965, Singapura berpisah
dari Malaysia.
2.3.1.
Faktor ketegangan
Ketegangan
antara kerajaan persekutuan dan kerajaan Singapura ini disebabkan oleh beberapa
faktor yang akhirnya menyebabkan berlakunya pemisahan kerajaan Singapura dari
Malaysia. Antara faktor ketegangan tersebut ialah seperti faktor politik,
ekonomi dan sosial.
2.3.1.1.
Perlembagaan
Isi
kandungan perlembagaan juga merupakan salah satu faktor yang mendorong kepada
ketegangan antara kerajaan Singapura dan kerajaan Persekutuan.
Dalam isi kandungan perlembagaan, banyak isu yang berkaitan dengan soal ekonomi
dan kewangan. Menurut perjanjian antara Malaysia dan Singapura, Singapura telah
diberi kuasa untuk memunggut cukai kastam, cukai eksais dan cukai pendapatan.
Dari segi pembahagian kadar hasil kutipan, Singapura menerima 60% hasil
manakala kerajaan persekutuan pula menerima 40%. Namun disebabkan persekutuan
menanggung beban yang sangat tinggi berbanding Singapura, maka kerajaan
persekutuan bercadang untuk mengkaji semula pengagihan tersebut. Selepas kajian
semula, kerajaan persekutuan bercadang supaya Singapura menyerahkan hasilnya
sebanyak 60% dan menerima 40% hasil sahaja. Semasa berlakunya konfontasi
Indonesia, kerajaan persekutuan telah menanggung beban yang sangat tinggi bagi
membiayai perbelanjaan pertahanan. Oleh itu, kerajaan perlu mengkaji semula
agihan pendapatan bersama Singapura memandangkan Singapura cuma menanggung
beban yang sangat ringan.
Menurut Perjanjian Malaysia, terdapat satu persetujuan yang termaktub iaitu
sehingga bulan Disember 1968, kerajaan persekutuan perlu mendapatkan kebenaran
kerajaan Singapura sebelum mengenakan sesuatu cukai import yang baru. Namun
kebenaran tersebut boleh ditangguhkan sekiranya ia boleh menjejaskan
perdagangan bebas Singapura. Ia juga boleh dikaji semula dalam setiap tempoh 2
tahun. Pada bulan Disember 1964, kerajaan persekutuan telah memperkenalkan
cukai-cukai baru semasa membentangkan belanjawan 1965. Pengenalan cukai-cukai
baru ini telah menimbulkan rasa tidak puas hati pemimpin-pemimpin Singapura.
Kerajaan Singapura telah membantah pengenalan cukai baru tersebut kerana
beranggapan bahawa kerajaan persekutuan telah menggubal cukai tanpa berbincang
terlebih dahulu dengan kerajaan Singapura. Bantahan demi bantahan ini menimbulkan
perasaan kurang senang pemimpin kerajaan persekutuan. Kerajaan Singapura telah
mensensasikan isu ini sehingga merosakkan nama negara.
2.3.1.2.
Persaingan antara PAP dan MCA
Parti
PAP merupakan parti kaum Cina di Singapura manakala parti MCA pula merupakan
parti kaum Cina di Malaysia.
Pada 9 September 1963, Lee Kuan Yew telah menyatakan bahawa kegiatan politik
PAP hanya bertumpu di Singapura sahaja dan tidak akan bercadang untuk bergiat
di Tanah Melayu dalam tempoh 5 tahun selepas penyatuan dengan Tanah Melayu.
Namun, PAP tidak mengotakan janjinya apabila menukar hasratnya dengan menyertai
pilihanraya umum pada tahun 1964. Tindakan ini dianggap oleh MCA sebagai satu
tindakan yang cuba memecahbelakan kaum Cina di Tanah Melayu. Bagi Tunku, parti
PAP tidak diperlukan di Tanah Melayu memandangkan parti ini lebih bersifat
perkauman. Kebimbangan ini dianggap oleh Tunku sebagai ancaman kepada perpaduan
kaum. Perjuangan parti ini yang dilihat seperti “anti-Melayu” yang sering
mempersoalkan hak keistimewaan orang Melayu serta kedudukan kaum Cina di Tanah
Melayu menunjukkan bahawa parti ini cuba memecahbelahkan hubungan antara parti
UMNO dan MCA. Selain itu, terdapat juga kebimbangan apabila kehadiran PAP ini
akan menyingkirkan parti MCA yang menjadi parti yang mewakili kaum Cina di
Tanah Melayu. Jika perkara ini berlaku sudah pasti ia juga akan menggugat
hubungan antara UMNO dan MCA. (Abdul Rahman, 2007).
2.3.1.3.
Masalah Perkauman
Faktor
sosial merupakan antara faktor pemangkin yang menyebabkan berlakunya ketegangan
antara kerajaan Persekutuan dengan kerajaan Singapura. Sepanjang tempoh masa
Singapura menyertai Malaysia, banyak percanggahan berlaku antara UMNO dan PAP
terutamanya apabila berlaku beberapa insiden di Singapura yang menyebabkan UMNO
kurang senang dengan PAP. Setelah Singapura menyertai Malaysia, kaum Melayu di
Singapura merasakan bahawa mereka tidak dilayan baik oleh PAP dan mereka
sentiasa diabaikan. Ini menyebabkan penduduk kaum Melayu di Singapura kurang
senang dengan tindakan parti ini yang seolah-olah hanya membiarkan kaum Melayu
begitu sahaja tanpa adanya tindakan untuk memperbaiki kedudukan kaum Melayu di
Singapura. Akibat daripada tindakan pemimpin-pemimpin di Singapura, beberapa
pertubuhan kaum Melayu di Singapura telah bertemu dengan Tunku bagi
membincangkan kedudukan kaum Melayu di Singapura. Syed Jaafar Albar yang pada
masa itu sebagai Setiausaha Agung UMNO menyatakan bahawa Lee Kuan Yew cuba
memecah belahkan kaum Melayu di Singapura yang menyebabkan terjadinya rusuhan
kaum di Singapura. Keadaan ini menyebabkan keadaan di Singapura tidak berapa
stabil yang akhirnya UMNO kurang senang dengan cara pentadbiran PAP di
Singapura.
Selain itu, agenda pemimpin Singapura yang sering melaungkan konsep “Malaysia
Malaysian” menimbulkan perasaan kurang senang di kalangan pemimpin UMNO.
Hal ini kerana, tindakan pemimpin Singapura ini dilihat seolah-olah cuba
membelakangkan institusi beraja dan mencabar kedudukan istimewa kaum Melayu.
Bagi mengukuhkan lagi laungan “Malaysia Malaysian”, menjelang Mei 1965, Lee
Kuan Yew telah menubuhkan Malaysian Solidarity Convention yang juga merupakan
suatu pakatan pembangkang bagi menandingi Parti Perikatan. Dengan slogan A
Democratic Malaysia Malaysian, terlihat bagaimana parti PAP begitu bersungguh-sungguh
untuk memperjuangkan konsep “Malaysia Malaysian”.
Dalam konsep Malaysia Malaysian ini, Lee Kuan Yew memohon supaya diwujudkan
suatu persamaan hak bagi semua melalui satu ideologi politik, sosial dan
ekonomi yang sama untuk semua kaum. Ini bermakna, melalui konsep Malaysia
Malaysian ini, persamaan hak mutlak semua kaum adalah sama dan inilah konsep
yang dianggap oleh pemimpin Melayu sebagai konsep yang benar-benar mencabar
kedudukan institusi beraja dan kaum Melayu. (Abdul Rahman, 2007).
Kerajaan Singapura juga dilihat sebagai satu kerajaan yang cuba
memporak-peradakan negara apabila menghasut negeri-negeri seperti Sabah dan
Sarawak supaya mempersoalkan kedudukan mereka dalam Persekutuan Tanah Melayu.
Kerajaan Singapura cuba menghasut negeri-negeri lain dengan meminta mereka
mempersoalkan taraf ekonomi, sosial dan politik setelah menyertai gagasan
Malaysia. Tindakan Singapura ini sedikit sebanyak telah mempengaruhi pemimpin
Sabah dan Sarawak sehingga mereka bertindak balas. Tunku melihat bahawa senario
politik Malaysia ketika itu berada pada suatu fenomena yang bukan lagi
pertarungan antara UMNO dan PAP tetapi lebih kepada pertarungan antara kaum
Melayu dan bukan Melayu. Parti pembangkang yang terdiri daripada kaum bukan
Melayu seolah-olah cuba menentang kerajaan dan bersungguh-sungguh untuk
merampas kerajaan.
2.3.2.
Usaha mengatasi ketegangan
Tunku
yang ketika itu menjadi Perdana Menteri Malaysia melihat bahawa ketegangan
antara kerajaan Persekutuan dan kerajaan Singapura telah mencapai satu tahap
yang sangat merisaukan. Ketika itu, Tunku merasakan bahawa ketegangan kerajaan
Persekutuan dan kerajaan Singapura tidak akan mampu diselesaikan tanpa adanya
suatu strategi yang mampu menjaga kestabilan dan keamanan negara. Tindak-tanduk
kerajaan Singapura yang dilihat sebagai satu cabaran besar benar-benar menguji
ketokohan Tunku. Kerisauan terhadap tindak tanduk kerajaan Singapura ini
akhirnya memaksa Tunku untuk memisahkan Singapura dari Persekutuan Malaysia
demi menjaga kestabilan negara. Tunku berpendapat bahawa dengan pemisahan ini
sahaja maka ketegangan antara kerajaan Persekutuan dan kerajaan Singapura dapat
diatasi. Oleh itu, usaha ke arah pemisahan Singapura dari Persekutuan Malaysia
telah dilakukan.
2.3.2.1.
Pindaan Perlembagaan Malaysia
Pindaan
terhadap Perlembagaan Malaysia bertujuan untuk memisahkan kerajaan Singpura
dari Malaysia.
Semasa mendapatkan rawatan di London, Tunku telah membuat keputusan secara
peribadi untuk memisahkan kerajaan Singapura dari Malaysia memandangkan senario
politik ketika itu berada dalam keadaan yang tidak stabil. Tunku telah
menghubungi dua orang pemimpin dalam kabinet iaitu Tun Abdul Razak dan Dato’
Dr.Ismail bagi memaklumkan tentang hasrat Tunku untuk memisahkan kerajaan Singapura
dari Malaysia. Pindaan ini telah dibuat pada 9 Ogos 1965 iaitu setelah ketibaan
Tunku di Tanah Melayu. Beliau telah mengumumkan penyingkiran secara rasmi
Singapura di Parlimen dan membentangkan rang undang-undang berkaitan pemisahan
Singapura. Rang undang-undang ini telah diluluskan dengan 126 perwakilan telah
menyokong dan tidak ada sebarang bantahan ataupun berkecuali. Keputusan
pemisahan Singapura dari Malaysia telah dibuat tanpa adanya perwakilan dari
Singapura dan dengan pemisahan ini, senario politik yang agak kacau bilau
ketika itu mampu diredakan. Berikut merupakan antara isi kandungan pindaan
Perlembagaan Malaysia yang berkaitan pemisahan kerajaan Singapura dari
Malaysia:
“ADALAH
DENGAN INI DIPERBUAT UNDANG-UNDANG oleh Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka
Baginda Yang Di-Pertuan Agong dengan nasihat dan persetujuan Dewan Negara dan
Dewan Rakyat dalam Parlimen yang bersidang, dan dengan kuasanya, seperti
berikut:
1.
Akta ini boleh dinamakan sebagai Akta Perlembagaan dan Malaysia (Pindaan
Singapura), 1965.
2.
Parlimen boleh, melalui Akta ini, membenarkan Singapura meninggalkan Malaysia
dan menjadi sebuah negara yang merdeka dan berdaulat dan negara yang berasingan
dan bebas daripada Malaysia.
(Bagi
isi kandungan penuh Pindaan Perlembagaan Malaysia berkenaan pemisahan
Singapura, sila rujuk lampiran)
Kedudukan
kedua-dua negara yang berdekatan ini telah melahirkan satu hubungan antara
Malaysia dan Indonesia yang baik sebelum ini. Ikatan persamaan dari segi bahasa
dan agama dan kedudukan geopolitik juga adalah satu faktor yang mendorong
kepada hubungan yang baik ini. Hubungan baik antara Malaysia dan Indonesia
telah tergugat apabila Ketua Menteri Persekutuan Tanah Melayu, Tunku
menggumumkan pembentukan negara Malaysia yang menggabungkan Tanah Melayu,
Singapura, Sabah dan Sarawak. Walaupun Filipina turut menentang penubuhan
Malaysia, namun Filipina tidak menggunakan kekerasan tidak seperti Indonesia.
2.4.1.
Latar Belakang Konfrantasi.
Konfrantasi
Indonesia terhadap Malaysia mulai serius apabila pemberontakan daripada Brunei
gagal. Konfrantasi ini merupakan satu penentangan yang telah diistiharkan oleh
Menteri Luar Indonesia, Dr. Subandrio pada 20 Januari 1963 sebagai bantahan
terhadap penubuhan Malaysia (Zulhilmi & Asrar Omar, 2003). Konfrantasi
Indonesia mula rancak apabila pemberontakan yang dilakukan oleh A.M Azahari di
Brunei gagal ( Zainal et al., 1996 ). Pada mulanya, Konfrantasi ini hanya
merupakan penentangan daripada segi ekonomi sahaja. Namum ianya terus berubah
kepada penentangan melalui gerakan tentera. Sabah dan Sarawak telah diserang
oleh tentera-tentera Indonesia sepanjang Konfrantasi tersebut. Semenanjung
Malaysia juga turut diserang oleh Indonesia. Hal ini telah menyebabkan hubungan
diplomatik antara Malaysia dan Indonesia telah terputus. Filipina juga telah
memutuskan hubungan diplomatik antara Malaysia dan negaranya atas dasar
tuntutan ke atas Sabah. Dr. Subandrio mengatakan bahawa “Konfrantasi menentang
Malaysia kerana Malaysia adalah sebagai ‘pengikut setia’ kepada
neokolonisme…” (Zulhilmi & Asrar, 2003).
Alasan utama penentangan Indonesia ialah pembentukan Malaysia yang akan
menggabungkan Tanah Melayu, Singapura, Sabah dan Sarawak dalam satu negara yang
baru iaitu Malaysia. Terdapat lagi faktor-faktor lain yang mencetuskan kepada
Konfrantasi namum pembentukan Malaysia telah mempercepatkan lagi dasar
Indonesia ini. Sebelum tahun 1963 lagi hubungan antara Indonesia dengan Kuala
Lumpur memang sudah sedia tegang berikutan tuduhan Indonesia yang mengatakan
bahawa Kuala Lumpur cuba campur tangan dalam hal ehwal negara Indonesia. Tunku
yang cuba menjadi orang tengah dalam persengketaan Indonesia dengan Belanda
dalam hal Irian Jaya kurang disenangi oleh Sukarno.
Indonesia juga menuduh Tunku menggunakan
seorang pemimpin PRRI (Pemerintah Revolusioner Republik Indonesia) iaitu
Sumitro Djojohadikusumo supaya memusuhi Indonesia. PRRI telah melaksanakan
pemberontakan antara tahun 1958-1959 di Sumatera dan Sulawesi (Zulhilmi &
Asrar, 2003). Indonesia juga telah mendakwa bahawa Tanah Melayu tidak mahu
menyerahkan orang-orang yang dikatakan sebagai anggota PRRI yang ditangkap di
perairan Persekutuan Tanah Melayu. Bukan itu sahaja, Indonesia turut menuduh
pelabuhan Tanah Melayu digunakan oleh anggota PRRI untuk menyeludup bahan-bahan
seperti kelapa kering dan getah yang telah menyebabkan kerugian dari segi
tukaran luar negara Indonesia. Negara-negara Barat juga telah dikatakan
menggunakan pelabuhan di Tanah Melayu sebagai tempat untuk menyalurkan bantuan
kepada PRRI dalam pemberontakan mereka (William Stevenson dalam Zulhilmi &
Asrar, 2003). Peristiwa-peristiwa yang telah berlaku antara Tanah Melayu dan
Indonesia pada awal tahun 60-an telah menjadi bibit dalam Konfrantasi tersebut.
Pembentukan Malaysia telah menjadi pencetus kepada peristiwa ini pada
tahun 1963.
Penentangan Indonesia adalah desakan daripada
PKI (Parti Komunis Indonesia) yang bimbang bahawa sekiranya Malaysia dibentuk,
ini akan menyekat perkembangan ideologi komunis di Borneo. Dengan pembentukan
Malaysia juga, Sukarno bimbang bangsa Cina di rantau Asia akan bertambah dengan
pesat sekali dan ini boleh menggugat kedudukan bangsa Melayu di rantau itu.
Sukarno juga berasa tersinggung apabila Tunku tidak berunding dengan beliau
terlebih dahulu. Usaha Soekarno untuk membentuk Indonesia Raya juga telah
terkubur dengan pembentukan Malaysia tersebut.
Indonesia telah menghantar tentera-tenteranya
di Malaysia. Sepanjang 16 September 1963 hingga 19 Jun 1964, gerila-gerila
Indonesia yang menggelar diri mereka sebagai sukarelawan telah menceroboh ke
wilayah Sabah sebanyak 116 kali dan 61 kali di Sarawak.
Indonesia juga telah menceroboh ruang udara Malaysia sehingga memaksa Malaysia
untuk meminta bantuan daripada Britain dan Perancis. Pengintip juga telah
dihantar masuk ke dalam Malaysia untuk menghasut penduduk tempatan untuk
menjatuhkan kerajaan Malaysia. Banyak sabotaj telah dilakukan ke atas
perahu-perahu nelayan Malaysia di Perairan Selat Melaka. Pada 17 Ogos 1964,
tentera Indonesia telah mendarat di di Pontian dan pada 2 September 1964 juga
pasukan tentera paying terjun Indonesia telah mendarat di Mersing dan Labis,
Johor (Zulhilmi & Asrar, 2003). Misi yang cuba dilaksanakan oleh Sukarno
telah menemui kegagalan selepas tentera-tentera Indonesia yang mendarat di
Malaysia telah mendapati bahawa penduduk Malaysia tidak berada di bawah
pentadbiran penjajah seperti yang didakwa oleh Sukarno. Penduduk Malaysia juga
melalui kehidupan yang lebih baik daripada penduduk di Indonesia.
2.4.2.
Usaha Mengatasi Konfrantasi Oleh Malaysia
Sebelum
Konfrantasi Indonesia berakhir, banyak usaha yang telah dilakukan untuk
memulihkan semula hubungan diplomatik kedua-dua negara. Antara usaha yang telah
dilaksanakan ialah Sidang Kemuncak antara Presiden Diosdado Macapagal, Presiden
Sukarno dan Tunku Abdul Rahman pada 30 Julai 1963 hingga 5 Ogos 1963.
Persidangan tersebut diadakan untuk mencari jalan menyelesaikan masalah
berkaitan pembentukan Malaysia dan terhasilnya pertubuhan MAPHILINDO.
Salah satu tujuan penubuhan MAPHILINDO ialah untuk mencari satu jalan
penyelesaian terhadap bantahan pembentukan Malaysia secara aman namun
pertubuhan ini telah terbubar selepas penubuhan Malaysia pada 16 September
1963.
Malaysia juga telah meminta bantuan daripada
pihak antarabangsa seperti Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) bagi menyekat
pencerobohan Indonesia. Dalam persidangan Afro-Asia pula, Tun Abdul Razak cuba
mengikis propaganda yang disebarkan oleh Indonesia ke atas Malaysia. Malaysia
telah gagal mendapatkan bantuan daripada Amerika Syarikat namun telah mendapat
bantuan ketenteraan daripada Negara-negara Komanwel. Sebelum peristiwa Gestapu,
terdapat beberapa usaha-usaha sulit yang telah dijalankan untuk menyelesaikan
masalah tersebut. Pada Ogos 1965, pegawai-pegawai tentera Indonesia dan
Malaysia telah berunding secara rahsia. Kolonel Ali, pegawai tentera Indonesia
telah melakukan lawatan ke Malaysia manakala Ghazali Shafie juga berunding
dengan pegawai-pegawai tentera Indonesia yang diketuai oleh Jeneral Nasution di
Jakarta.
Peristiwa Gestapu adalah titik tolak kepada penamatan Konfrantasi Indonesia
terhadap Malaysia. Peristiwa Gestapu telah melemahkan pengaruh komunis di
Indonesia yang membolehkan Jeneral Suharto merampas kuasa. Sukarno juga semakin
kehilangan pengaruh selepas kejadian tersebut.
11 Mac 1966 merupakan peralihan kuasa daripada Sukarno kepada Suharto yang
memegang tampuk pemerintahan yang baru. Namun pada 13 Mac 1966, Sukarno tetap
mengisytiharkan bahawa dasar Konfrantasi Indonesia terhadap Malaysia tetap akan
diteruskan sehingga Malaysia berjaya dihancurkan. Walaubagaimanapun, dasar
tersebut mendapat tentangan dalaman di Indonesia sendiri. PSII dan Kesatuan
Aksi Mahasiswa Indonesia (KAMI) penentang utama dasar tersebut. Namun pada 23
Mac, Suharto dengan kabinetnya yang baru telah menggumumkan tiga matlamat utama
dan salah satunya ialah sedaya-upaya meneruskan Konfrantasi menentang Malaysia.
Pertemuan Adam Malik dengan Marshall Green (Duta Amerika Ke Indonesia) telah
membuka pintu perdamaian hasil daripada nasihat yang telah diberikan oleh
Marshall Green. Duta British di Indonesia, Andrew Gilchrist menyatakan bahawa
perjanjian damai hanya boleh dilaksanakan jika Indonesia menghentikan aktiviti
konfrantasi. Perlantikan Adam Malik sebagai Menteri Luar Indonesia yang baru
telah membuka kepada penamatan konfrantasi.
Perbincangan akhir pada 30 Julai dalam
mesuarat KOGAM telah mengesahkan Perjanjian Bangkok oleh Indonesia yang sebelum
ini mendapat tentangan daripada pihak Sukarno dan penyokong-penyokongnya.
Pada 11 Ogos 1966, Tun Razak telah mewakili Malaysia dan Adam Malik sebagai
wakil Indonesia telah menandatagani perjanjian memulihkan hubungan kedua-dua
negara dan mengakhiri Konfrantasi.
Perjanjian tersebut mengandungi tiga perkara penting iaitu satu pilihanraya
bebas akan diadakan bagi menentukan pendirian penduduk Sabah dan Sarawak
terhadap kedudukan mereka dalam Malaysia, kedua-dua negara menyatakan
persetujuan memulihkan hubungan diplomatik dan pertukaran diplomat antara
kedua-dua negara akan dilaksanakan secepat mungkin dan sebarang bentuk
permusuhan antara Malaysia dan Indonesia akan ditamatkan.
Filipina
yang diketuai oleh Presiden Diosdado Macapagal telah menentang keras cadangan
penubuhan Malaysia kerana percantuman tersebut melibatkan wilayah Sabah (Borneo
Utara). Filipina cuba membuat tuntutan kerana Sabah merupakan sebahagian
daripada wilayah Kesultanan Sulu dan kesultanan ini pula merupakan sebahagian
daripada Filipina juga. Oleh itu kerajaan Filipina membuat kesimpulan bahawa
Sabah merupakan sebahagian daripada Filipina. Tuntutan yang dikemukakan
Filipina ini sebenarnya hasil daripada desakan beberapa pihak di Filipina agar
menuntut hak ke atas Sabah bagi pihak waris Sultan Sulu. Desakan ini sebenarnya
didalangi oleh sekumpulan peniaga dibawah pimpinan Osmena yang telah membuat
tuntutan awal atas nama waris Sultan Sulu dan kemudiaannya diteruskan oleh
kerajaan Filipina. Tuntutan ini telah dijadikan sebagai cabaran oleh kerajaan
Tanah Melayu dan juga Tunku Abdul Rahman dalam merialisasikan pembentukan
gagasan Malaysia pada peringkat awal perancangan. Berdasarkan daripada beberapa
penulis, cabaran daripada pihak Filipina wujud atas alasan Sabah dimasukkan
dalam rancangan untuk menjadikan salah sebuah wilayah dalam gagasan Malaysia
dan tuntutan rasmi Filipina terhadap Sabah bermula sejak 22 Jun 1962.
Filipina juga pernah mengemukakan tuntutan
rasmi agar Britain menyerahkan semula Sabah kepada Filipina berdasarkan
daripada teks perjanjian 22 Januari 1878 di antara Sultan Sulu dengan Baron
Overbeck dan Alfred Dent sebagai langkah untuk menghalang gagasan Malaysia.
Berdasarkan daripada perjanjian tersebut, Filipina mendakwa bahawa Sultan Sulu
cuma memajak (lease) wilayah Sabah dan bukannya penyerahan wilayah. Sebagai
sokongan tambahan, kerajaan Filipina turut merujuk pengisytiharan waris Sultan
Sulu, Sultan Ismail Kiram pada 21 Januari 1958 yang membatalkan perjanjian
tersebut dengan alasan pihak Syarikat Berpiagam Borneo Utara (SBBU) gagal
menjelaskan bayaran tahunan semasa Perang Dunia Kedua meletus. Namun, dakwaan
tersebut dinafikan oleh SBBU dengan menyatakan bahawa bayaran telah dimasukkan
setiap tahun ke dalam akaun waris Sultan Sulu di London.
Selain daripada itu, terdapat beberapa asas lain yang digunakan oleh kerajaan
Filipina dalam usaha untuk menghalang pembentukan persekutuan Malaysia seperti
Resolusi Macapagal, surat wakil Sultan Sulu 1962 dan keputusan Mahkamah Tinggi
Borneo 1939 (Mohd. Isa, 2002).
Sebenarnya, tuntutan yang dibuat oleh
kerajaan Filipina adalah secara diplomasi dan tidak melibatkan sebarang
kekerasan seperti yang dilakukan oleh kerajaan Indonesia di bawah pimpinan
Sukarno. Walaupun halangan dan protes yang dijalankan oleh Filipina cuma
berbentuk diplomasi, namun hubungan antara Malaysia-Filipina pernah terputus
buat seketika apabila Malaysia diisytiharkan secara rasmi. Bagi mengatasi
masalah ini, beberapa siri rundingan di antara Tanah Melayu dengan Filipina
serta Indonesia telah diadakan bagi menyelesaikan masalah pertikaian penubuhan
gagasan Malaysia.
2.5.1.
Usaha Mengatasi Tuntutan Filipina
2.5.1.1.
Rundingan London 1963
Bagi
mengatasi masalah ini, beberapa usaha telah dijalankan khususnya melalui
rundingan meja bulat di antara beberapa pihak yang terlibat termasuklah
kerajaan British, Filipina, Tanah Melayu dan juga Indonesia.
Usaha ini dijalankan bagi mencari jalan keluar kepada persengketaan khususnya
yang bersangkutan dengan tuntutan Filipina ke atas Sabah. Usaha pertama yang
dijalankan bagi mengatasi masalah tuntutan Filipina ialah dengan mengadakan
rundingan dua hala di antara kerajaan Britain-Filipina di mana masing-masing
diwakili oleh Setiausaha Luar kedua-dua negara. British diwakili oleh Lord
Home, manakala Filipina pula diwakili oleh Emmanuel Pelaez yang juga merangkap
Timbalan Presiden ketika itu. Rundingan ini berlangsung di London bermula pada
28 Januari sehingga 1 Februari 1963 (Nik Anuar, 2001).
Rundingan ini sebenarnya bertujuan untuk membincangkan soal keselamatan dan
juga kestabilan rantau Asia Tenggara. Selain itu, rundingan ini juga diharapkan
dapat mengekalkan hubungan baik dengan Filipina dan perkara yang paling penting
ialah untuk memastikan rancangan gagasan Malaysia berjalan dengan lancar. Ini
merupakan salah satu daripada matlamat utama rundingan Britain-Filipina bagi
mengatasi masalah tuntutan tersebut. Sepanjang berlangsungnya rundingan
tersebut, kerajaan Filipina telah mengemukakan soal pembentukan Malaysia pada
sesi pertama rundingan dan mendakwa idea tersebut menjadi pencetus kepada
ketegangan seperti kekacauan yang berlaku di Brunei dan juga perbalahan antara
Tanah Melayu dengan Indonesia.
Bagi menjawab usul yang dibangkitkan oleh Filipina, Britain mengemukakan
beberapa bukti yang menunjukkan bahawa Sabah adalah sah di bawah naungan
British. Akhirnya, pada sesi akhir rundingan telah mencapai kata sepakat untuk
menyelesaikan isu tuntutan tersebut dengan menubuhkan sebuah jawatankuasa kecil
yang bertanggungjawab untuk meneliti isu tersebut. Bagi kerajaan Britain,
jawatankuasa tersebut ditubuhkan untuk menjaga kepentingan politik khususnya
politik Filipina. Rundingan tersebut gagal kerana sejak awal lagi kerajaan
British telah menolak tuntutan tersebut.
Namun, jika dilihat dari sudut yang positif, rundingan tersebut merupakan satu
usaha penyelesaian untuk merealisasikan gagasan Malaysia dan usaha ini juga
telah meletakkan batu asas kepada usaha-usaha seterusnya dalam mengatasi
cabaran ini.
2.5.1.2.
Persidangan Kemuncak Manila 1961
Bagi
menyelesaikan masalah isu tuntutan Filipina ke atas Sabah, rundingan tiga hala
telah diadakan antara Tanah Melayu, Filipina dan juga Indonesia. Rundingan awal
diadakan pada 9 – 17 April 1963 yang diadakan di Manila dan rundingan ini
merupakan di antara peringkat pegawai-pegawai kementerian di mana Tanah Melayu
diwakili oleh Mohd Ghazali (Setiausaha Tetap Kementerian Luar), Filipina
diwakili oleh Salvador P. Lopez (Setiausaha Rendah Hal Ehwal Luar) dan Dr.
Suwito Kusumowidagdo (Timbalan Menteri Luar) mewakili Indonesia. Rundingan pada
peringkat ini membincangkan cara untuk menyelesaikan masalah bersama seperti
kestabilan politik, keselamatan dan pembangunan ekonomi serantau. Selain itu
juga, rundingan ini membincangkan usaha untuk merapatkan hubungan di antara
ketiga-tiga negara. Sebenarnya, rundingan ini telah membuka jalan kepada
persidangan menteri-menteri luar bagi ketiga-tiga negara pada bulan Jun
1963.
Rentetan daripada itu, pada 7 – 11 Jun 1963, satu persidangan peringkat menteri
telah diadakan di Manila. Ketiga-tiga perwakilan terdiri daripada Tun Abdul
Razak (Timbalan Perdana Menteri Tanah Melayu), Emmanuel Palaez (Naib Presiden
Filipina) dan Dr. Subandrio (Timbalan Menteri Pertama Indonesia). Melalui
persidangan ini, wujud satu keputusan yang dikenali sebagai Persetujuan Manila
(Manila Accord) yang menunjukkan persetujuan kerajaan Filipina dan Indonesia
terhadap pembentukan gagasan Malaysia dengan syarat ianya merupakan kemahuan
dan disokong oleh penduduk di wilayah Borneo dan disokong oleh Setiausaha Agung
PBB pada ketika itu.
Melalui persidangan ini, dapat dilihat bahawa keputusan tersebut menunjukkan
kejayaan mengatasi masalah tuntutan Filipina ke atas Sabah walaupun ianya
bukanlah dianggap sebagai kejayaan mutlak dalam penubuhan Malaysia.
Berikutan dengan persetujuan persidangan peringkat menteri tersebut, satu
persidangan kemuncak telah diadakan di antara ketua-ketua kerajaan termasuklah
Tunku, Macapagal dan Sukarno. Persidangan ini bertujuan untuk menyelesaikan
pertikaian yang wujud akibat daripada gagasan Malaysia dan juga untuk
menyelesaikan isu tuntutan Filipina ke atas Sabah dan persidangan ini telah
diadakan di Manila bermula 30 Julai – 5 Ogos 1963. Persidangan ini telah
mencapai kata sepakat untuk menerima dan mengesahkan Persetujuan Manila yang
telah dicapai semasa persidangan peringkat menteri sebelum itu.
Melalui persidangan itu juga, lahir satu pengisytiharan bersama untuk
meningkatkan kerjasama dalam bidang ekonomi, sosial, kebudayaan dan juga
politik. Selain itu, persetujuan juga dicapai bagi membentuk satu perikatan di
antara ketiga-tiga negara, iaitu MAPHILINDO.
Gagasan
Malaysia yang dicetuskan oleh Tunku merupakan salah satu idea yang dilihat
sukar untuk direalisasikan pada ketika itu jika dilihat daripada situasi
politik di rantau Asia Tenggara yang masih bergelut dengan pengaruh penjajahan Barat
dan idealogi Komunis. Sejurus sahaja Tunku mengumumkan idea pembentukan gagasan
Malaysia, timbul beberapa reaksi daripada banyak pihak termasuklah dari Tanah
Melayu sendiri, Singapura, wilayah-wilayah di Borneo serta negara-negara jiran
khususnya Filipina, Indonesia dan juga Brunei. Ada pihak yang menyatakan
sokongan lansung dan ada juga pihak yang menentang kerana idea tersebut
dianggap belum lagi relevan untuk berbuat demikian pada masa itu.
Terdapat berbagai-bagai andaian yang mengatakan bahawa idea ini sebenarnya
bukanlah dicetuskan oleh Tunku kerana sebelum itu sudah wujud rancangan lain
untuk membentuk satu penggabungan atau kesatuan di rantau Nusantara yang
meliputi Tanah Melayu, Singapura, Indonesia, Filipina dan juga wilayah-wilayah
di Borneo. Tambahan pula, sebelum abad ke-20 lagi sudah timbul idea untuk
membentuk penggabungan di gugusan ini, namun akibat kurangnya sambutan dan masa
yang tidak sesuai, maka usaha tersebut terkubur begitu sahaja.
Sebenarnya, idea gagasan Malaysia telah dipengaruhi oleh beberapa faktor dan
salah satu sebab yang utama adalah disebabkan oleh faktor keselamatan.
Pada masa itu, idealogi Komunis semakin merebak di beberapa buah negara di
rantau Asia Tenggara termasuklah Vietnam, Filipina, Indonesia, Singapura dan
Tanah Melayu sendiri. Oleh itu, bagi mengatasi masalah ini, Tunku selaku ketua
kerajaan Tanah Melayu cuba mengambil inisiatif untuk menubuhkan gagasan
Malaysia bagi menghalang perkembangan ideologi tersebut. Apabila Tunku
bertindak mengumumkan idea gagasan Malaysia secara rasmi, timbul berbagai-bagai
reaksi sama ada yang positif ataupun yang negatif yang dianggap sebagai cabaran
dalam penubuhan gagasan Malaysia.
Cabaran utama yang dihadapai dalam merialisasikan idea ini datangnya dari
negara jiran khususnya Filipina dan Indonesia yang akhirnya membawa kepada
penentangan secara terbuka dan kekerasan. Walaupun gagasan Malaysia akhirnya
berjaya ditubuhkan dengan rasminya pada 16 September 1963, namun penentangan
terhadap Malaysia masih lagi diteruskan sehingga penghujung tahun 1960-an.
Dapat dilihat bagaimana wujudnya sentimen perkauman dan terputusnya hubungan
politik dengan negara-negara jiran adalah bukti jelas yang menunjukkan bahawa
usaha yang dikatakan murni ini tidak semestinya diterima dengan mudah oleh
semua pihak.
Setelah sekian lama dan beberapa usaha dirangka, akhirnya Malaysia dapat
diterima secara terbuka oleh semua pihak.
Dalam pembentukan Malaysia, Brunei pada peringkat
awalnya menerima berita tersebut dengan baik. Sultan Brunei ketika itu iaitu
Sultan Omar Ali Saifuddin II sangat teruja dengan berita pembentukan Malaysia.
Dikatakan baginda sudah lama ingin mengadakan hubungan pandangan budaya dan
adat resam yang sama dengan orang Melayu di Tanah Melayu. Begitu juga penduduk
Kuala Lumpur yang menanti-nantikan pertambahan dalam ‘keluarga’ Melayu dengan
adanya orang Melayu Brunei. [57]Disini jelas bahawa Sultan
Omar memang ingin menyertai gagasan Malaysia. Akan tetapi, penentangan berlaku
daripada satu parti iaitu Parti Rakyat Brunei[58]
yang diketuai oleh A.M Azahari[59]. Pada awalnya, A.M Azahari
pernah mengatakan,
“Kita hendaklah merasa yakin bahawa tidak ada udang di
sebalik batu di dalam usul itu (Malaysia). Kita harus diyakinkan bahawa
usul-usul itu akan menguntungkan kepentingan negara wilayah-wilayah Borneo.” [60]
Pendirian
A.M Azahari tiba-tiba berubah. Beliau dengan partinya telah menentang gagasan
Malaysia. Tunku Abdul Rahman dikritik dan didakwa sebagai orang yang
bertanggungjawab menjalankan dasar kolonialisme dan menjadi alat kepada kuasa
besar. Beliau tidak berhasrat untuk menyertai Persekutuan Malaysia kerana
Brunei mempunyai kekayaannya. Menurut beliau juga, menyertai Malaysia akan
menyebabkan mereka hilang kuasa dan pengaruh politik ke atas Brunei. [61] Parti Rakyat Brunei yang
telah memenangi pilihan raya umum di Brunei pada 30 Ogos 1962 dengan memenangi
32 kerusi tanpa bertanding dan memenangi 22 daripada baki 23 kawasan. Dalam
pilihan raya ini, Parti Rakyat Brunei mengalahkan 2 lagi parti pro-Malaysia
iaitu Pertubuhan Nasional Brunei dan Parti Bersatu Brunei. [62]
Dengan kemenangan ini, Parti Rakyat Brunei telah mencabar kuasa autokrasi
sultan, dengan menuntut satu kerajaan yang bertanggungjawab serta kemerdekaan
yang segera sebagai asas kepada penyatuan bersama dengan Borneo Utara dan
Sarawak. Beliau ingin menubuhkan satu negara yang Kalimantan Utara yang
merdeka. [63]
Permintaan ini ditolak
oleh Sultan Omar. Menjelang 24 November, A.M Azahari yang berada di Manila,
Filipina ketika itu telah mengugut, mengatakan bahawa rakyat Brunei akan
‘menentang’ sekiranya British memaksa Brunei untuk menerima penubuhan Malaysia.
[64] Pada 7 Disember 1962
pemberontakan telah berlaku dibawah pimpinan A.M Azahari dengan sokongan
tentera komunis, Tentera Nasional Kalimantan Utara. Dalam pemberontakan ini,
Presiden Indonesia ketika itu iaitu Presiden Soekarno juga turut memberi
sokongan moral . Apabila tentera pemberontak tersebut berjaya menguasai beberapa
kawasan penting termasuklah kawasan Syarikat Minyak Shell, Azahari mengumumkan
dirinya sebagai ‘Perdana Menteri’ baru kepada Kerajaan Revolusi Kalimantan
Utara. [65] Pemberontakan ini berjaya
dihentikan dengan bantuan tentera British (Komanwel) dan Gurkha.[66] Selepas itu, Sultan Omar
mengisyhtiharkan darurat di mana Parti Rakyat Brunei akhirnya dibubarkan. A.M
Azahari telah melarikan diri ke Jakarta. Daripada pemberontakan ini, ia
mencetuskan lagi konfrontasi Indonesia terhadap penubuhan Malaysia.
Pemberontakan
berakhir, rundingan Persekutuan Malaysia masih berjalan. Pada akhir-akhir saat
rundingan, Sultan Omar tidak bersetuju dengan tuntutan Kuala Lumpur terhadap
pendapat Brunei daripada hasil minyak. Ini dibuktikan dengan pernyataan baginda
sultan di dalam radio pada 17 Julai. Baginda mengatakan sebab sebenar Brunei
enggan untuk menyertai Malaysia adalah kerana soal hasil minyak.[67] Baginda juga tidak gembira
terhadap tuntutan persekutuan tersebut keatas perkara berkenaan dengan soal
cukai dan posisi baginda di dalam kalangan pemimpin. Menurut Mohd Abu Bakar di
dalam bukunya Politik Brunei Menjelang Penubuhan Malaysia (1990), baginda juga
beralasan mengatakan bahawa kerajaan Tanah Melayu gagal mematuhi syarat-syarat
perjanjian yang pernah dipersetujui oleh kedua belah pihak. [68] Akhirnya, Sultan Omar
bertindak untuk tidak menyertai Malaysia.
Penubuhan Malaysia yang ditujukan kepada beberapa
pihak telah mendapat pelbagai reaksi. Sudah sedia maklum bahawa Singapura
sangat berminat untuk menyertai penubuhan Malaysia. Akan tetapi, wujud
penentangan daripada negara jiran seperti Indonesia. Negara tersebut memberi
reaksi negatif terhadap idea Tunku Abdul Rahman ini. Semasa berlakunya Revolusi
Brunei, Presiden Soekarno dikatakan memberi sokongan terhadap gerakan yang
dilakukan oleh Parti Rakyat Brunei. Oleh sebab itu, Tunku Abdul Rahman telah
mengutuk Indonesia kerana memberi sokongan kepada pihak pemberontak. [69] Akan tetapi, Presiden
Soekarno menafikan pernyataan ini walaupun beliau mengaku bahawa ‘Indonesia
bersimpati ke atas penduduk Kalimantan Utara di dalam perjuangan mereka ke arah
kemerdekaan’. Setelah itu, Soekarno mendakwa bahawa Gagasan Malaysia sebenarnya
merupakan satu agenda untuk menyekat Indonesia dan mengaut hasil mentah Borneo
untuk kepentingan kerajaan berbentuk imperial.
Parti
Komunis Indonesia (PKI) yang menyokong pemerintahan Presiden Soekarno telah
mendakwa Persekutuan Malaysia pada Disember 1961 sebagai satu bentuk
‘neo-kolonialism’ yang dibentuk untuk meluaskan pengaruh demokrasi dan gerakan
patriotik kepada penduduk di 5 kawasan tersebut. [70]
PKI seterusnya mengadakan kempen propaganda yang dipercayai akan menggagalkan
misi penyatuan tersebut. Setelah berlakunya pemberontakan di Brunei, Indonesia
menjadi semakin terbuka mengatakan bantahannya ke atas idea penubuhan Malaysia.
Selepas itu, Soekarno dengan secara rasminya menyatakan sokongan beliau kepada
pemberontak-pemberontak di Brunei. Bersama-sama Azahari di Manila ketika itu,
pegawai-pegawai tertinggi di Jakarta telah berulang-ulang kali mengatakan
bahawa ada 100,000 sukarelawan Indonesia yang bersedia untuk menentang
penubuhan Malaysia di dalam revolusi tersebut.
Tidak
lama kemudian, Presiden Soekarno mengumumkan satu dasar baru iaitu dasar
Konfrontasi ke atas Tanah Melayu. [71]
Dasar ini pada peringkat awalnya adalah untuk memutuskan hubungan diplomasi
antara Indonesia dan Tanah Melayu, ugutan menyatakan bahawa ada
menghuru-harakan Borneo oleh ‘sukarelawan-sukarelawan’, serangan ke atas
bot-bot nelayan orang Tanah Melayu di perairan luar negara, dan juga strategi
diplomatik yang rumit dirangka untuk memisahkan Tanah Melayu daripada hubungan
antarabangsa. Walaupun wujud ugutan sebegini, serangan ke atas bot-bot dan juga
pencabulan ruang angkasa Tanah Melayu, kerajaan Persekutuan Tanah Melayu tidak
menganggap ini sebagai satu ancaman yang besar. Ini kerana Tanah Melayu
mempunyai perjanjian pertahanan dengan Britain dan Tanah Melayu mampu
menghubungi bantuan tentera Komanwel untuk sokongan. [72]
Berkenaan dengan ugutan ke atas ancaman ekonomi tidak berjaya kerana ini akan
melumpuhkan ekonomi Indonesia dan juga Tanah Melayu.
Salah
satu usaha diplomatik untuk menentang penubuhan Malaysia berlaku di Persidangan
Perpaduan Afro-Asia (Afro-Asian Solidarity Conference) di Tanganyika, Afrika
Timur pada Ferbruari 1963. Persidangan tersebut dikatakan dipengaruhi oleh
pihak yang pro-komunis. [73] Ini menyebabkan usul
penyatuan Tanah Melayu dan Singapura tidak dibicarakan di persidangan tersebut.
Di pihak lain pula, usul berkenaan dengan kerajaan bayangan A.M Azahari iaitu
Kalimantan Utara disidangkan. Dua resolusi anti-Malaysia telah diluluskan tanpa
perbahasan, memberi laluan kepada sisa-sisa komunis Cina dan
propaganda-propaganda yang hendak disampaikan oleh Indonesia.
Setelah Malaysia berjaya ditubuhkan
pada 16 September 1963, Indonesia sekali lagi menyatakan rasa tidak puas
hatinya kepada perkara tersebut. Hal ini kerana, jelas hasrat Presiden Soekarno
untuk meluaskan Indonesia dengan menyatukan Sarawak dan Sabah telah gagal.
Dengan ini, Indonesia menjalankan kempen ‘Ganyang Malaysia’ dan melakukan
gerakan secara radikal dengan menyerang sempadan di Sarawak dan Sabah melalui laluan di Kalimantan. [74]Serangan seperti pengeboman
dan serangan pengganas dilakukan oleh pengkhianat-pengkhianat yang menyelusup
masuk secara senyap-senyap ke dalam Malaysia.
Isu
yang disentuh oleh Presiden Macapagal selaku Presiden Filipina ketika itu ialah
pendakwaan bahawa Sabah ialah sebahagian daripada milik negaranya. Sekiranya
pembentukan Malaysia diteruskan, maka proses tuntutan hak milik Filipina
terhadap Sabah akan terganggu dan lebih sulit. Walaupun setelah pungutan suara
telah dibuat oleh Suruhanjaya Cobbold dan ternyata majoriti rakyat wilayah
Sabah sendiri memilih untuk menyertai Malaysia, kerajaan Filipina terus
membantah keputusan itu. Seterusnya, tindakan drastik yang diambil oleh
Filipina sebagai bantahan keputusan tersebut ialah memutuskan hubungan
diplomatik dengan Malaysia.
Tuntutan ini berdasarkan perjanjian yang
ditandatangani pada 22 Januari 1878 antara Sultan Sulu Sultan Jamalul Alam
dengan Baron Von Overbeck yang kemudiannya menjual kepada Alfred Dent. Syarikat
Alfred kemudiannya mendapat Piagam DiRaja British. Pada tahun 1881 bertukar
nama kepada Syarikat Berpiagam Borneo Utara (SBBU-SBUB). Pada tahun 1946 SBBU
menyerahkan Sabah kepada kerajaan British dan ditamatkan oleh waris Sultan Sulu
iatu Sultan Esmail Kiram pada 22 Januari 1958.
Pada bulan Jun 1966, Kerajaan Filipina telah
mengiktiraf penubuhan Malaysia menerusi usaha memulihkan hubungan dalam
keanggotaan MAPHILINDO (Malaysia-Filipina-Indonesia). Walau bagaimanapun isu
tuntutan Sulu ke atas Sabah muncul kembali pada tahun 2013 apabila berlaku
pencerobohan tentera Diraja Sulu atas restu Sultan Esmail Kiram di Kampung
Tanduo (Dalam Felda Sahabat 17), Lahad Datu, Sabah. Ertinya biarpun kerajaan
Filipina telah mengiktiraf penubuhan Malaysia pada tahun 1966, tetapi
Kesultanan Sulu masih menuntut ketuanan mereka ke atas Sabah berdasarkan
dokumen 1958.
Tarikh 16 September 1963 adalah detik bersejarah buat
negara ini. Ia menjadi realiti kepada gagasan Malaysia yang dicadangkan oleh
Tunku Abdul Rahman Putera Al-Haj yang diiktiraf dan diperakukan oleh Pertubuhan
Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) sebagai sebuah negara berdaulat. Idea gagasan
Malaysia ini dilontarkan oleh Tunku Abdul Rahman pada 27 Mei 1961. Gagasan
Malaysia berjaya menggabungkan Persekutuan Tanah Melayu, Singapura, Sabah dan
Sarawak dalam satu unit politik yang dikenali sebagai Persekutuan Malaysia.
Walaupun, idea penggabungan wilayah
pernah dikemukakan oleh Lord Brassey, Pengarah Syarikat Borneo Utara pada 1887
yang mencadangkan kepada British untuk menggabungkan Borneo Utara (Sabah) dan
Sarawak dengan negeri-negeri Melayu dan Negeri-negeri Selat tetapi tidak
menjadi realiti. Demikian juga cadangan serupa yang pernah disuarakan oleh Tun
Ghazali Shafie pada 1954 dan Tan Cheng Lock pada 1955.Tunku sebelum
mencadangkan penubuhan yang lebih besar pernah menyuarakan cadangan
penggabungan Singapura, Sarawak, Sabah dan Brunei. Cadangan itu dikemukakannya
dalam persidangan UMNO 1955. Pada 1959, Lee Kuan Yew pula cuba mempengaruhi
pihak British untuk menggabungkan Singapura dengan Tanah Melayu. Namun,
cadangan itu ditolak Tunku kerana bimbang berlakunya ketidaksamaan atau
ketidakseimbangan penduduk. Gagasan Malaysia yang dicadangkan Tunku pada 1961
itu didorong oleh beberapa faktor merangkumi politik, keselamatan, sosial dan
ekonomi.
Faktor politik adalah berkaitan usaha
menyekat ideologi komunis di Singapura, Sabah dan Sarawak. Ideologi komunis ini
sekali gus membawa ancaman kepada keselamatan wilayah terbabit. Komunis
menggunakan pendekatan keganasan untuk mencapai hasrat mereka menguasai
negeri-negeri terbabit. Faktor ekonomi pula merujuk kepada tujuan memperluas
pasaran serta mewujudkan kerjasama serantau dalam bidang ekonomi.
Sementara itu, faktor sosial adalah
untuk mengimbangi komposisi kaum, mewujudkan perpaduan kaum, memajukan negeri
yang belum membangun, khususnya Sabah dan Sarawak serta melahirkan satu bangsa
yang kaya warisan kebudayaan. Selain faktor tersebut, British pula sedang
menjalankan dasar dekolonisasi untuk merdekakan tanah jajahan. Untuk
menyegerakan kemerdekaan Singapura, Sabah dan Sarawak, British melihat gagasan
yang dikemukakan Tunku itu adalah cara terbaik untuk mencapai hasrat tersebut.
Tunku sendiri memulakan lawatan ke
Sabah, Sarawak dan Brunei untuk menerangkan konsep dan tujuan penubuhan
Malaysia. Perundingan juga diadakan antara pegawai kanan Persekutuan Tanah
Melayu dengan Pegawai-pegawai British dari Sarawak, Sabah dan Singapura yang
telah membawa kepada pembentukan Jawatankuasa Perunding Perpaduan Kaum (JPPK)
di Singapura pada Jun 1961. Jawatankuasa itu dipengerusikan oleh Donald Stephan
dari Sabah dan mengadakan empat kali mesyuarat. Brunei hanya menghantar
pemerhatinya menghadiri tiga mesyuarat terakhir. Akhirnya, dalam mesyuarat
terakhir di Singapura, ahli-ahli bersepakat mengemukakan satu memorandum kepada
Suruhanjaya Cobbold. Suruhanjaya Cobbold ditubuhkan oleh kerajaan British pada
17 Januari 1962 bertujuan meninjau pendapat sebenar penduduk di Sabah dan
Sarawak mengenai cadangkan menggabungkan kedua-dua negeri itu ke dalam
Malaysia.
Suruhanjaya itu mendapati lebih 80
peratus penduduk Sabah dan Sarawak menyokong gagasan Malaysia. Selain itu,
suruhanjaya terbabit turut mencadangkan Perlembagaan Malaysia yang baru
mestilah berasaskan Perlembagaan Tanah Melayu 1957. Bahasa Melayu juga
dicadangkan menjadi Bahasa Kebangsaan, jaminan terhadap hak dan kedudukan
Bumiputera Sabah dan Sarawak serta kedua-dua negeri itu diberikan kuasa
menentukan dasar imigresen masing-masing. Suruhanjaya berkenaan turut
mencadangkan pemberian nama ‘Malaysia’ kepada negara baru yang akan dibentuk
dan juga penentuan tarikh penubuhan Malaysia. Sebenarnya nama ‘Malaysia’ telah
digunakan sejak 1800an lagi dengan merujuk kepada peta yang dibuat oleh
Alexander Keith Johnston pada 1845 bertajuk ‘South Eastern Peninsula and
Malaysia’.
Penubuhan Malaysia bukanlah sesuatu yang
mudah. Ia melalui ranjau dan duri, tumpahan air mata dan darah. Walaupun ramai
yang menyokong, namun wujudnya pelbagai anasir yang cuba mempengaruhi rakyat
supaya menentang gagasan Malaysia. Cabaran-cabaran getir yang dilalui itu turut
melibatkan ancaman terhadap kedaulatan negara yang datang dari dalam dan luar
negara.
Di dalam negara, idea pengintegrasian
wilayah yang besar mendapat reaksi yang pelbagai daripada parti-parti politik
serta penduduk Tanah Melayu dan Singapura. Pas lebih cenderung untuk menerima
gagasan Maphilindo dan mendesak supaya isu ini dibincangkan terlebih dahulu.
Namun, setelah memahami manfaatnya Pas akhirnya menerima idea gagasan Malaysia.
UMNO pula sejak awal-awal lagi bersetuju. Di Singapura, Barisan Sosialis yang
berhaluan kiri (dipengaruhi komunis) menentang keras gagasan Malaysia dan
menganggapnya sebagai neokolonialisme.
Lee Kuan Yew yang bersetuju dengan idea
Tunku itu sangat bimbang dengan pengaruh parti Barisan Sosialis yang semakin
berpengaruh di Singapura ketika itu. Jika perjuangan parti sosialis itu
berhasil maka ia kejayaan buat komunis. Justeru, untuk mendapatkan reaksi
rakyat Singapura maka satu referendum umum rakyat Singapura mengenai penubuhan
Malaysia diadakan pada 1 September 1962. Keputusan yang diperoleh ialah
majoriti menyerahkan sepenuhnya kepada kerajaan Singapura untuk membuat
keputusan mengenai penggabungan itu.
Di Brunei pula tercetus pemberontakan
rakyat pada 8 Disember 1962. Mereka membangkitkan isu-isu mengenai kedaulatan
Sultan Brunei, isu minyak dan bayaran tahunan. Rakyat Brunei berpendapat
penyatuan akan memudaratkan negara dan menggugat kemakmuran Brunei. Cabaran
paling getir datang dari Filipina dan Indonesia yang kuat menentang gagasan
Malaysia. Presiden Macapagal membuat pengumuman menuntut hak terhadap Sabah
(1962) berdasarkan perjanjian Sultan Jamalul Alam dengan Baron Overbeck.
Indonesia di bawah kepimpinan Sukarno pula melihat gagasan Malaysia itu sebagai
satu bentuk neokolonisme. Indonesia mengisytiharkan Konfrontasi pada 20 Januari
1963. Slogan ‘Ganyang Malaysia’ telah mencabar kedaulatan negara kerana
Indonesia berhasrat menakluki Tanah Melayu.
Oleh sebab kerasnya tentangan kedua-dua
negara itu mendorong PBB menghantar satu misi ke Borneo untuk meninjau dan
melaporkan pandangan rakyat Sabah dan Sarawak mengenai penubuhan Malaysia. Misi
itu mendapati majoriti penduduk di Borneo menyokong gagasan Malaysia. Akhirnya,
setelah melalui pelbagai cabaran getir, penubuhan Malaysia dapat direalisasikan
dan Perjanjian Malaysia telah ditandatangani pada 9 Julai 1963 di pejabat
Perhubungan Komanwel di Malborough House. Pengisytiharan Malaysia dibuat pada
16 September 1963 di Stadium Merdeka, Kuala Lumpur di hadapan Yang di-Pertuan
Agong, Raja-Raja Melayu, Gabenor-Gabenor Pulau Pinang, Melaka, dan Sabah.
Selain Tunku Abdul Rahman, tiga lagi pemimpin utama dari tiga negeri baru turut
hadir iaitu Lee Kuan Yew ((Singapura), Donald Stephens (Sabah) dan Stephens
Kalong Ningkan (Sarawak). Pada 9 Ogos 1965, atas faktor-faktor tertentu
Singapura mengambil keputusan keluar daripada Malaysia dan menubuhkan negara
republik.
Penubuhan Malaysia membawa pelbagai nikmat
dan manfaat kepada negara tercinta ini. Antaranya mempercepat kemerdekaan bagi
Singapura, Sabah dan Sarawak. Ancaman komunis di Singapura, Sabah dan Sarawak
dapat dibendung dan diatasi. Hakikatnya, penubuhan Malaysia adalah pembinaan
satu ‘keluarga besar Malaysia’ yang dalam satu wilayah geopolitik, iaitu
Persekutuan Malaysia yang mendukung cogan kata yang terkandung dalam Jata
Negara, iaitu ‘Bersekutu Bertambah Mutu’.
Secara
keseluruhannya dapat dilihat bahawa gagasan Malaysia secara jelas telah
menerima banyak cabaran di awal pembentukannya sehinggalah beberapa tahun
selepas pengisytiharan Malaysia secara rasmi. Kebanyakan daripada
cabaran-cabaran tersebut berjaya diatasi sama ada melalui kaedah diplomasi atau
pun tindakan ketenteraan. Tidak dinafikan bahawa Tunku Abdul Rahaman telah
memainkan peranan penting dalam menghadapi segala cabaran demi merialisasikan
idea gagasan Malaysia. Peranan yang dimainkan oleh Tunku, kerajaan Tanah
Melayu, Singapura dan juga kerajaan British akhirnya membuahkan hasil yang
sangat diharapkan dan perkara yang paling penting ialah keamanan yang dikecapai
sehingga hari ini.
